کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در شناسایی نواحی آسیب پذیر در اثر رواناب سطحی (مطالعه موردی منطقه 1 شهرداری ارومیه)

از دلایل افزایش سیلاب¬های مخرب می¬توان به کاهش نزولات جوی جامد و تغییر آن به مایع در اثر تغییرات اقلیمی از جمله افزایش میانگین دمای هوا در دهه¬های اخیر اشاره نمود(بهارلو، ¬1387 ) .رشد جمعیت، توسعه شهری و همچنین صنعتی شدن جوامع نیز تاثیرات نامطلوبی در هیدرولوژی حوضه آبریز گذاشته و موجب تشدید سیلاب¬ها و افزایش آلودگی در قسمت¬های پایاب و کاهش جریانات پایه و کاهش تغذیه آب¬های زیرزمینی می¬گردد. مهمترین عوامل موثر در تحولات هیدرولوژیک، میزان سطوح با پتانسیل رواناب سطحی مختلف یا اراضی نفوذ ناپذیر حوضه و همچنین خصوصیات مسیرهای حرکت جریان آب است که هر دو عامل در حوضه¬های تحت تاثیر شهرسازی به نحو بارزی تغییر می¬نماید. افزایش سطوح نفوذ ناپذیر حوضه، تحت تاثیر این روند بالتبع از سطح نفوذپذیر حوضه که نقش زیادی در جذب بارندگی دارند، کاسته و متعاقبا بر حجم کل رواناب¬ها می¬افزاید (طاهری بهبهانی و همکاران،1375). ایجاد شهرک¬ها و احداث شبکه¬های جمع آوری و دفع آب¬های سطحی منجر به افزایش شدت حداکثر آبدهی سیلاب¬ها می¬گردد. این امر خطرات و خسارت¬های بسیاری را متوجه مراکز جمعیتی پایین دست خواهد نمود (آشوری و همکاران 1386). هرگاه شدت بارندگی از ظرفیت نفوذ آب به داخل خاک بیشتر باشد، بخشی از آب حاصله از بارندگی در سطح حوضه باقی می¬ماند. این آب پس از پر کردن گودال¬های سطح زمین که به آن چالاب گفته می¬شود در امتداد شیب زمین جریان پیدا کرده و از طریق شبکه آبراهه¬ها و سپس رودخانه اصلی از حوضه خارج می¬گردد و به این بخش از بارندگی که می¬توان مقدار آن را در رودخانه¬ها اندازه¬گیری¬ کرد رواناب سطحی می¬گویند با توجه به این که خصوصیات فیزیکی حوضه نسبتا ثابت است قاعدتا بین بارندگی و رواناب می¬توان یک رابطه مستقیم را انتظار داشت (علیزاده، 1385). 1-2 بیان مسئله: با گسترش روزافزون مناطق شهری و از بین رفتن اراضی کشاورزی، زمین¬های غیرقابل نفوذ افزایش یافته، که این امر موجب بالا رفتن حجم و ارتفاع رواناب ناشی از بارش در فضاهای شهری می¬شود. در صورت عدم تخلیه(زهکشی) مناسب رواناب ناشی از بارش¬های شهری، امکان بروز سیلاب در سطح شهر افزایش می¬یابد. یکی از فرآیندهایی که هر ساله آسیب¬های زیادی را به شهر ارومیه وارد می¬کند، فرآیندهای جریانی و سیلاب می¬باشد. از آنجا که در مناطق شهری پوشش زمین غالبا نفوذ ناپذیر بوده در زمان بارندگی زمان تمرکز سیلاب به شدت کاهش یافته و بدین ترتیب رواناب¬های اولیه به سرعت متمرکز شده و حجم زیادی از آب را با ضخامت چندین سانتی¬متری با قدرت تخریب زیاد تشکیل می¬دهند که مشکلات بسیاری را برای شهروندان و مدیران شهری ایجاد می¬نماید (بهتاش و همکاران، 1392). آب¬های سطحی در سطح شهر ارومیه مثل کلان شهرهای دیگر جمع آوری شده و به خارج شهر هدایت می¬گردد، ولی این امر در زمان بارندگی به خصوص در مواقعی که بارندگی نسبتاً شدید باشد جواب¬گوی حجم رواناب نمی¬ باشد و همین امر موجب آب گرفتگی در برخی از نقاط شهر می¬گردد(بهتاش و همکاران، 1392). در این پژوهش با برآورد سیلاب ناشی از بارندگی در مناطق آسیب پذیر شهر ارومیه، نقاط بحرانی به جهت آبگرفتگی مورد مطالعه قرار می گیرد. 1-3 اهداف تحقیق: ? بررسی خصوصیات فیزیوگرافی، اقلیمی و هیدرولوژی منطقه مورد مطالعه، جهت برآورد میزان رواناب حاصله ? بررسی وضعیت زهکشی و تخلیه رواناب ? تعیین مناطق بحرانی از لحاظ استعداد آبگرفتگی ? ارائه پیشنهادات کلی در جهت رفع معضل آبگرفتگی 1-4 سئوالات تحقیق ? کدام نواحی مستعد برای تشکیل رواناب در محدوده مورد مطالعه می¬باشند؟ ? آیا می¬توان از سیستم اطلاعات جغرافیایی برای تعیین نقاط بحرانی در نواحی شهری استفاده کرد؟ ? تغییرات ناشی از شهرسازی و نحوه کاربری اراضی حوضه¬های شهری چه تاثیری در مقدار رواناب دارند؟ 1-5 فرضیات تحقیق ? عوامل دخیل در تولید رواناب شامل نوع کاربری اراضی، پوشش گیاهی و عوامل اقلیمی بوده و با تلفیق لایه¬ها و مدل¬سازی رواناب در محیط gis، نواحی آسیب پذیر قابل شناسایی می¬باشند. ? افزایش سطوح نفوذناپذیر ناشی از شهرسازی باعث افزایش رواناب در سطح شهر می¬گردد. ? تعیین نقاط بحرانی و حادثه خیز در نواحی شهری به دلیل توانمندی و برخورداری از قابلیت¬های گرافیکی gis با دقت بالایی امکان¬پذیر می¬باشد.